Abel i Kain - wielkopolskie śledztwo retro

źródło

Gorące lato roku 1900.

Jan Morawski, wraz z nieodłącznym kamerdynerem Mateuszem, przyjeżdża do Wielkopolski, by wziąć udział w rodzinnej uroczystości w majątku swego przyjaciela Tadeusza Tarnawskiego.

Tymczasem, krótko po pogrzebie (zmarłej po wydaniu na świat martwego dziecka) młodej pani Ponińskiej, w pałacu w Stępowie dochodzi do kolejnej tragedii. Najstarszy syn, świeżo owdowiały, przyszły dziedzic majątku, zostaje zastrzelony. Pruska policja aresztuje młodszego brata ofiary. Senior rodu, pomimo poszlak, nie wierzy w winę syna i pokładając jedyną nadzieję w Morawskim, prosi go o pomoc.

Jan i Mateusz udają się do majątku Adama Ponińskiego, który swym charakterem i sposobem bycia przywodzi Morawskiemu na myśl rzymskiego patrycjusza. Onieśmielający, prawy i bezkompromisowy ma jednak jedną słabość - arbitralnie narzucił synom życiowe role, a ukochanego pierworodnego idealizował, tak, że nie był w stanie dostrzec jego prawdziwego charakteru. A Adam-junior, w rzeczywistości będąc człowiekiem podłym i prowadzącym hulaszczy tryb życia, zręcznie nie wyprowadzał ojca z błędu. Co więcej, nikt z domowników nie śmiał pozbawić starszego pana złudzeń.

Rozmowy z Ponińskim nie wyjaśniają za wiele Janowi. Ordynat uważa, że starszy syn nie miał wrogów, zaś młodszy na pewno nie zabił brata. Nieco więcej światła na relacje między braćmi rzuci rezydent - wieloletni przyjaciel pana domu - Tercjusz Drojewski, ale i on nie jest z Janem do końca szczery.

Szczupły i wysoki, dumny Adam - senior oraz Tercjusz, poczciwy sybaryta, uważany przez niektórych za lenia i obżartucha, który nie pogardzi żadnym posiłkiem, pod warunkiem, że nie zawiera zbyt wielu warzyw, zaś z owoców lubi jedynie winogrona, to dopiero początek bogatej galerii domowników i sąsiadów majątku w Stępowie.

Zarządzająca domem pani Barbara, rozpieszczana przez wszystkich czteroletnia, osierocona Natalka, wiekowy majordomus - Jacenty, ugrzeczniony, poruszający się bezszelestnie niczym wąż, lokaj Seweryn, pokojówki, podkuchenne i matczyna, królująca w kuchni pani Felicja, ogrodnik, ksiądz dobrodziej, lekarz... Zorientowanie się w powiązaniach i zależnościach, oddzielenie prawdy od wyobrażeń i sugestii tych wszystkich osób będzie dla Jana i Mateusza nie lada zadaniem.

Ze względu na bardzo podobną strukturę do Zbrodni w błękicie, drugie spotkanie z Janem Morawskim, nie zauroczyło mnie od razu tak, jak pierwsza część. Szczególnie początek wydawał mi się powieleniem pomysłu: zamknięte grono podejrzanych - mieszkańcy pałacu, zarówno domownicy, jak i służba; lipcowy upał zamiast zamieci śnieżnej i porządek dnia kręcący się głównie wokół posiłków. Jednak z biegiem czasu książka coraz bardziej mnie wciągała. Relacja Jana i Mateusza, bardziej przyjacielska, niż służebna, atmosfera wyjęta wprost z kryminałów Agathy Christie, w polskich realiach zaboru pruskiego, równie zaplątana intryga. Pojawiły się coraz to nowe wątki, motywy i podejrzani. Każda koncepcja wydawała się równie prawdopodobna, w zasadzie każdy był podejrzany...

Wywołująca popłoch w pałacu wizyta nielubianej sąsiadki, czy trójka rezolutnych chłopców wprowadziły elementy komediowe. Wychodzące na jaw fakty z życia nieboszczyka, nieścisłości w zeznaniach służby, zaginiony statut ordynacji, znacząco wydłużyły listę osób mających możliwość bądź motyw, by pozbyć się Adama Ponińskiego juniora. Pomimo, a może w wyniku, coraz większej liczby informacji, Jan gubi się w domysłach.

Czy przekonanie ordynata Ponińskiego o niewinności młodszego syna jest słuszne? A może starszy pan myli się, tak jak błądził uważając starszego, ukochanego syna za ideał? Dlaczego Edward milczy? Jaka tajemnicę skrywa zaginiona rodzinna kronika i statut ordynacji?

Analityczny umysł Jana poradzi sobie w końcu z zagadką, ale nie oznacza to jednak udowodnienia winy - rozwiązanie poznamy więc podczas dramatycznych wypadków, do których posunie się morderca sprowokowany przez detektywa.

Przy dokładnym charakteryzowaniu mieszkańców Stępowa, autorka bardzo oszczędnie dawkuje nam informacje o Janie Morawskim. A z całą pewnością jest to postać bardzo intrygująca. Senior Poniński wprost daje Janowi do zrozumienia, że wiele o nim słyszał, z rodzicami Morawskiego związane są jakieś skandale i duży majątek, a charakter podróży i zajęć detektywa owiany jest tajemnicą. Tadeusz Tarnawski komentując obecność Jana w Belgii podczas zamachu na księcia Walii, mówi to przychodzi do głowy również czytelnikowi:

Czasami się zastanawiam, czy to ty pojawiasz się w miejscach, gdzie coś się dzieje, czy coś dzieje, bo ty się tam pojawiasz. [1]

Niedopowiedziana przeszłość Jana, tajemnicza Konstancja, w której, jak sądzimy jest zakochany, podróżniczy tryb życia - to wszystko sprawia, że bardzo liczę na kolejne książki Katarzyny Kwiatkowskiej, w których, być może, rzuci ona nieco więcej światła na frapującą postać Jana Morawskiego. Z drugiej strony celowy zabieg autorki, by pozostawić ten wątek wyobraźni czytelników, czyni lekturę jeszcze ciekawszą.

Abel i Kain, podobnie jak Zbrodnia w błękicie, są przede wszystkim kryminałami retro, nie książkami historycznymi. Autorka umieściła w nich jednak sporo odniesień do wydarzeń z końca XIX wieku i, moim zdaniem, rzetelnie i zgodnie z realiami wyposażyła swoich bohaterów oraz opisała ich otoczenie.

Szczególną uwagę poświęciła książkom, które przewijają się w tle akcji, niemal jak drugoplanowe postacie. Tercjusz czytuje Poego, ordynat Rozmyślania Marka Aureliusza, a w pokoju zmarłej pani Lili znajduje się kolekcja powieści francuskich. Sala balowa w pałacu jest przerobiona na imponującą bibliotekę - marzenie każdego bibliofila. Znajdują się w niej książki na każdy temat - historyczne, dotyczące filologii, sztuki, architektury, filozofii, teologii, nauk przyrodniczych, literatura współczesna bohaterom a nawet zabytkowe elzewiry. Ordynat zarządził również utworzenie biblioteki odpowiedniej dla pracowników.
Książki są inspiracją dla bohaterów powieści oraz  niosą wskazówki, które pomogą Janowi rozwiązać tajemnicę morderstwa Adama Ponińskiego i parę innych zagadek.

Nie samymi książkami jednak żyją bohaterowie. Katarzyna Kwiatkowska po raz kolejny roztacza przed nami wizje wykwintnych posiłków, którymi są podejmowani goście w majątku pana Ponińskiego. Czytanie Abla i Kaina niesie ze sobą to samo ryzyko, o którym mówi Mateusz odnośnie innej lektury:

- Kiedyś zacząłem czytać Klub Pickwicka - wyznał Mateusz. (...)
- I co? Znudziłeś się? - spytał Jan z niedowierzaniem.
- Nie, ale musiałem przerwać, bo ta książka rujnowała mi figurę. Ciągle tam jedzą i byłem ustawicznie głodny. [2]

Przygotujcie sobie zatem niskokaloryczne przegryzki zabierając się za lekturę Abla i Kaina, ale nie rezygnujcie z jej przeczytania. Warto! :)

Wyzwania: Pod hasłem, Kapitan Żbik i Skandynawowie, Gra w kolory.

[1] Katarzyna Kwiatkowska, Abel i Kain, Novae Res, 2013 str. 10.

[2[ j.w. str. 146